આપણે જે પ્લાસ્ટિક ફેંકી દઈએ છીએ, એનું આખરે શું થાય છે?

પૃથ્વીને પ્લાસ્ટિકથી કેવું નુક્સાન થઈ રહ્યું છે તે વિશ્વ સમક્ષ લાવવા ‘નેશનલ જ્યોગ્રાફિક’એ ‘પ્લાસ્ટિક કે પ્લેનેટ?’ નામે એક ઝુંબેશ ઉપાડી છે. તેના ભાગરૂપે, તેની વેબસાઇટ પર એક ઇન્ટરએક્ટિવ પેજ તૈયાર કરીને આપણા સૌના ઘર-ઘરથી મહાસાગર સુધી પહોંચતા પ્લાસ્ટિકની આંચકાજનક સફર દર્શાવવામાં આવી છે. એ પેજ પર આપેલી માહિતી અને તસવીરો…

આપણી આસપાસ નજર દોડાવીએ તો એ વાત માની પણ ન શકાય કે માંડ એકાદ સદી પહેલાં, પ્લાસ્ટિક શું છે એ કોઈ જાણતું પણ નહોતું. આજે પ્લાસ્ટિક ચોતરફ છે. આપણી આધુનિક જિંદગી જાણે એનાથી જ શક્ય છે. જિંદગી બચાવતાં મેડિકલ ડિવાઇસીઝથી માંડીને કાર્સ, કમ્પ્યુટર્સ, ફોન્સ, સ્પેસશીપ્સના પાર્ટ્સથી માંડીને શોપિંગ બેગ્સ બધે જ પ્લાસ્ટિક છે.

પ્લાસ્ટિકથી સુવિધા પાર વગરની છે, પણ પર્યાવરણ માટે એ પ્લેગ સમાન છે, ખાસ કરીને આપણા મહાસાગરો માટે, જે પૃથ્વીની છેલ્લી ગટર છે. છેલ્લી એક સદીમાં માણસે ૯.૨ અબજ ટન પ્લાસ્ટિક પેદા કર્યું છે (જેમાંથી ઘણું ખરું ૧૯૬૦ના દાયકા પછી જ) અને એમાં ૬.૯ અબજ ટન પ્લાસ્ટિક આજે કચરો છે. એ કચરામાંથી – ધ્યાનથી વાંચજો – ૬.૩ અબજ ટન પ્લાસ્ટિક ક્યારેય રિસાયકલ થયું નથી. ૨૦૧૭માં વિજ્ઞાનિકો આ તારણો પર પહોંચ્યા ત્યારે તેઓ પણ હેબતાઈ ગયા હતા.

રિસાયકલ થયા વિનાનું કેટલું પ્લાસ્ટિક મહાસાગરોમાં ઠલવાય છે એ સ્પષ્ટ નથી, પણ જમીન પરનો બહુ મોટા પ્રમાણનો પ્લાસ્ટિક કચરો, ખાસ કરીને એશિયામાં, જમીન પર કચરાના ઢગમાં ઠલવાય છે અથવા નદીઓમાં જાય છે અને ત્યાંથી દરિયામાં પહોંચે છે.

નિષ્ણાતો માને છે કે આખા વિશ્વના દરિયાકાંઠે, દરેક ફૂટ પર પ્લાસ્ટિકનો કચરો ભરેલી પાંચ કરિયાણા કોથળી પડી હોય એના જેવી આ સ્થિતિ છે. આ પ્લાસ્ટિકને બાયોડીગ્રેડ થતાં એટલે પર્યાવણમાં ભળી જતાં ઓછામાં ઓછા ૪૫૦ વર્ષ લાગે છે અથવા તે પછી પણ પ્લાસ્ટિક બાયોડીગ્રેડ થતું જ નથી.